Obiekt czy instalacja?

Jeśli w ostatnim czasie odwiedzałaś lub odwiedzałeś galerię sztuki współczesnej, to pewnie zwróciło twoją uwagę, że znaczącą częścią eksponatów nie są ani obrazy, ani rzeźby. Podpisy pod pracami sugerują, że to „obiekty” lub „instalacje”. Określenia te nie bez powodu budzą pewną konsternację. Spróbujmy więc rozszyfrować, jaka jest różnica między tradycyjną rzeźbą, obiektem oraz instalacją. Najprościej będzie zacząć od przykładów.

Spójrzmy:

Michał Anioł, „David”, 1504

↓

Michał Budny, Głos o północy

Michał Budny, „Głos o północy”, 2010

↓

Znalezione obrazy dla zapytania The Weather Project

Olafur Eliasson, „The Weather Project” [„Projekt: pogoda”], 2003

Intuicyjnie wyczuwamy, że istnieją pewne różnice między tymi dziełami sztuki. Spróbujmy je nazwać.

Mówi się, że obiekt i instalacja to środki wyrazu, które pojawiły się wraz z początkiem postmodernizmu, czyli w latach 60. XX wieku. Rzeczywiście zdominowały one współczesny świat sztuki, ale nie oznacza to, że tradycyjne obrazy lub rzeźby w ogóle przestały być tworzone. Instalacja i obiekt są znakami rozpoznawczymi naszych czasów. Świadczy o tym kształt większości wystaw prezentowanych na weneckim Biennale, gdzie całe pawilony są zazwyczaj traktowane jak dzieła sztuki, a nie tylko jako budynki, w których pokazuje się prace.

* * *

Instalacja to określenie, które nie pojawiło się znikąd, jednak jego pochodzenie nie jest związane z aktywnością artystyczną. Ciekawą uwagę zanotował Grzegorz Sztabiński: „Słowo ‘instalacja’ było bowiem używane od dawna dla określenia zespołu urządzeń technicznych montowanych w mieszkaniach w celu doprowadzenia do nich elektryczności, gazu, wody itp. W ten sposób do postawionego budynku wprowadzono dodatkowo urządzenia wykorzystując właściwe do niego cechy” [1]. Czy istnieją jakieś podobieństwa między instalacją użytkową a instalacją artystyczną? „Przytoczony przykład wskazuje, że instalowanie nie polega na kierowaniu czegoś od początku, na powoływaniu do istnienia obiektu, którego wcześniej nie było. Przeciwnie, istotą jego jest włączenie się w coś istniejącego i przekształcenie go” [2].

Instalacja bezpośrednio związana jest z przestrzenią. Bardzo często zdarza się, że widz może wejść do instalacji i stać się jej elementem. Stąd też przekonanie, że oglądanie instalacji związane jest z jej doświadczaniem lub przeżywaniem. Z kolei obiekt może być zazwyczaj pokazywany w dowolnej przestrzeni bez utraty swojego znaczenia.

Czym różni się rzeźba od obiektu? Uważa się, że obiekt to rozszerzona forma rzeźby. O ile rzeźba powstaje z trwałego materiału (drzewa, kamienia, gipsu), o tyle obiekt może zawierać w sobie mniej stałe materiały — kable, folię, plastelinę, tekturę, włóczkę, papier, wodę…

Zwróć uwagę, że słowo „obiekt” jest wieloznaczne: pomieści w sobie wszystko! Jest to jednak przedmiot o określonych kształcie i granicach.

* * *

Wbrew pozorom ważny okazuje się też tak prozaiczny aspekt jak rozmiar pracy: on też może nam podpowiedzieć, jak zakwalifikować dane dzieło. Jeśli wchodzisz do pomieszczenia galerii i cała przestrzeń jest czymś wypełniona, a ty czujesz, że to wszystko jest w jakiś sposób spójne, to prawdopodobnie jesteś wewnątrz instalacji.

Zwróć też uwagę na ilość elementów wchodzących w skład pracy. Instalacja zazywczaj nie tylko pochłania przestrzeń, ale też angażuje wiele innych elementów. Obiekt jest mniej złożonym i skomplikowanym dziełem sztuki. Nie oznacza to jednak, że jest on mniej bogaty w znaczenia. Sens dzieła jest niezależny od ilości jego składowych.

* * *

Jak widać, różnice między tymi trzema pojęciami nie są wyraźnie określone. Być może w przypadku niektórych dzieł sami historycy sztuki, kuratorzy i artyści spieraliby się o ich klasyfikację.

A teraz mały test: określ, które z poniższych dzieł są obiektami, a które rzeźbami?

Podobny obraz